Phương pháp dạy học tích cực đang dần trở nên phổ biến hiện nay trong ngành giáo dục không chỉ ở Việt Nam mà còn nhiều quốc gia trên thế giới. Phương pháp này mang lại hiệu quả cao trong công tác dạy và học của giáo viên và học sinh để nâng cao thành tích, kết quả cuối cùng. Hãy cùng Truonghoc247 tìm hiểu về phương pháp dạy học tích cực thông qua bài viết dưới đây.
Phương pháp dạy học tích cực là gì?
Phương pháp dạy học tích cực được hiểu là những phương pháp kết hợp giữa việc sử dụng các kỹ thuật dạy học theo hướng đẩy mạnh các kỹ năng tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh với việc mở ra môi trường học tập phù hợp với nhu cầu giáo dục hiện nay. Với phương pháp này, người học sẽ trở thành trung tâm trong việc chủ động học tập, giáo viên sẽ chỉ là người đưa ra những gợi ý trong quá trình học và tiếp thu kiến thức, tạo dựng các cuộc thảo luận nhóm để các em đưa ra được kết quả cuối cùng. Điều đó đồng nghĩa với việc, học sinh sẽ có thể phát huy tốt tinh thần tự học, phát triển năng lực tư duy sáng tạo của cá nhân.
Phương pháp này yêu cầu người dạy phải có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, kiến thức sâu rộng mới có thể truyền đạt đầy đủ nhất đến cho người học. Giáo viên cần nhiều thời gian để nghiên cứu tìm hiểu về phương pháp này và chọn lựa ra một vài cách cụ thể để áp dụng có hiệu quả với học sinh. Đối tượng người học phải cảm thấy thích thú và tập trung vào bài giảng thì mới có thể tự phát huy năng lực của bản thân.
Phương pháp dạy hoc tích cực hướng đến sư tự giác chủ động của người học
Các phương pháp dạy học tích cực phổ biến hiện nay trên thế giới
Phương pháp dạy học tích cực theo nhóm
Dạy học tích cực theo nhóm là phương pháp khá phổ biến, được áp dụng thường xuyên trong các giờ học bởi hiệu quả cao mà nó mang lại. Với phương pháp này học sinh sẽ phát huy được tinh thần tự do sáng tạo, chủ động đóng góp ý kiến và thảo luận nhóm.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên đưa ra cho học sinh vấn đề cần thảo luận.
Xác định các yêu cầu, mục tiêu và tiến hành chia nhóm.
Học sinh tiến hành phân tích, phát biểu ý kiến và thảo luận trong nhóm.
Kết thúc thời gian thảo luận, học sinh báo cáo lại kết quả.
Giáo viên sẽ nhận xét và đánh giá các kết quả của học sinh.
Phương pháp trò chơi
Phương pháp dạy học tích cực thông qua trò chơi là cách mà giáo viên sẽ tổ chức ra các trò chơi trong phạm vi lớp học và thông qua đó sẽ tìm hiểu về một vấn đề mục tiêu mà bài giảng đang muốn hướng đến. Việc kết hợp giải trí vào trong những môn học sẽ tạo ra không khí vui vẻ, thư giãn không bị áp lực bởi việc học như vậy trẻ sẽ vừa được vui chơi lại vừa có thể nhớ kiến thức lâu hơn.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên tiến hành giới thiệu trò chơi về tên, quy tắc, một số lưu ý khi chơi để học sinh nắm rõ được toàn bộ cách thức.
Học sinh thực hiện chơi trò chơi theo sự giám sát của giáo viên.
Giáo viên cho cả lớp cùng thảo luận, đánh giá sau khi trò chơi kết thúc.
Cho học sinh rút ra hoặc nhắc lại kiến thức liên hệ với trò chơi.
Kết hợp trò chơi trong các bài giảng để giảm sự nhàm chán
Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình
Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình là hoạt động giáo viên sẽ kể cho học sinh nghe các câu chuyện, tình huống có thật trong thực tế với điều kiện nội dung đó sẽ liên quan đến bài học. Phương pháp này có thể thực hiện theo nhiều hình thức khác nhau: kể chuyện trực tiếp, video, hình ảnh,… để minh chứng cho người học về vấn đề mà giáo viên đang muốn học sinh quan tâm tới.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên kể cho học sinh nghe hoặc xem các hình ảnh, video về trường hợp điển hình
Cho cả lớp thời gian để suy nghĩ và rút ra vấn đề từ trường hợp điển hình.
Học sinh tiến hành thảo luận và trao đổi về các vấn đề được đưa ra.
Một số bạn sẽ được đại diện phát biểu về cảm nghĩ cá nhân.
Giáo viên chốt lại nội dung vấn đề được rút ra.
Phương pháp dạy học tích cực theo dự án
Với phương pháp dạy học tích cực theo dự án, học sinh sẽ phải thực hiện quy trình các bước giống với việc hoàn thành một dự án học tập, phải đảm bảo đầy đủ mục tiêu, các bước và quá trình thực hiện. Việc xây dựng này tốn khá nhiều thời gian, do phải có sự chuẩn bị và nghiên cứu kỹ càng các nội dung và sắp xếp công việc theo đúng quy trình từ đầu đến cuối.
Quy trình thực hiện:
Bước 1: Lập kế hoạch dự án
Xác định chủ đề trọng tâm của dự án.
Lên kế hoạch xây dựng dự án theo từng giai đoạn cụ thể.
Bước 2: Thực hiện dự án
Thu thập các thông tin, dữ liệu cần thiết cho việc tiến hành.
Thực hiện các hoạt động trong kế hoạch và cùng các thành viên trong nhóm thảo luận.
Bước 3: Đưa ra kết quả
Tổng hợp lại tất cả các kết quả.
Lập kế hoạch và trình bày chi tiết các kết quả đã đạt được.
Tiến hành phản ánh các kết quả trong quá trình học tập.
Phương pháp đóng vai
Dạy học qua phương pháp đóng vai là cách mà người học sẽ tiến hành đóng thử một nhân vật trong một tính huống mà giáo viên đưa ra để có thể đánh giá về cách ứng xử cũng như cách tiếp nhận nguồn thông tin. Phương pháp này đòi hỏi người học cần vận dụng kiến thức đã học của mình để có thể giải quyết tốt các tình huống trong thực tế giống như cách chúng ta học lý thuyết và song song với thực hành để nhớ bài được lâu hơn.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên lựa chọn chủ đề và tiến hành chia nhóm.
Đưa ra tình huống cụ thể và các quy định về thời gian và định hướng trong cách đóng vai.
Các nhóm trao đổi, thảo luận về hoạt động được giao.
Các nhóm sẽ lần lượt lên diễn phân vai theo sự sắp xếp của giáo viên.
Giáo viên đưa ra nhận xét, đánh giá cho từng nhóm và rút ra bài học cuối cùng.
Sử dụng hình thức đóng vai để học sinh tìm cách tự giải quyết các vấn đề
Phương pháp giải quyết vấn đề
Giải quyết vấn đề là một trong những phương pháp học vô cùng hiệu quả bởi nó kích thích được khả năng tìm tòi, sáng tạo của mỗi học sinh để tự giải quyết vấn đề. Khi dạy học bằng phương pháp này giáo viên sẽ đưa ra những vấn đề có tính mâu thuẫn và yêu cầu học sinh tranh luận để bảo vệ ý kiến của mình. Có một sô vấn đề trong xã hội không có kết luận là đúng hay sai nhưng qua phương pháp pháp này học sinh cần đưa ra nhưng luận điểm để bảo vệ cho ý kiến của mình là đúng và phản bác ý kiến còn lại.
Quy trình thực hiện:
Xác định đúng vấn đề cần giải quyết.
Thu thập các thông tin và giữ liệu có liên quan.
Liệt kê các phương án có thể giải quyết được cho vấn đề.
Tiến hành phân tích và đánh giá mức độ khả quan cho từng phương pháp.
Phương pháp dạy học theo góc
Đây là một phương pháp yêu cầu học sinh cần chủ động tìm hiểu về các kiến thức trong bài giảng, các em sẽ được phân chia thành và thực hiện các vị trí, nhiệm vụ khác nhau trong lớp học, mỗi ví trí sẽ đảm nhận một vai trò riêng từ đó mở rộng thêm các cách thức học tập phong phú khác nhau. Học sẽ được lựa chọn các hình thức hoạt động riêng, tuỳ thuộc vào từng mục đích để tăng cường khả năng tư duy, sáng tạo.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên đưa ra đề tài cần học thảo luận.
Chia nhóm học sinh và phân công từng công việc góc độ cụ thể.
Tổng hợp các kết quả và đưa ra nhận xét
Phương pháp bàn tay nặn bột
Hoạt động chủ yếu của phương pháp bàn tay nặn bột đó chính là cho học sinh thực hiện các thí nghiệm của bài học. Trong quá trình đó, học sinh sẽ được đảm bảo về các nội dung lý thuyết để tiến hành làm thí nghiệm, sau đó sẽ phải tụ đưa ra các vấn đề và kết quả thực hiện được. Phương pháp này thường được áp dụng đối với các bộ môn tự nhiên, thường có các nội dung cần đươc thực hành thì mới cho ra được kết quả chính xác nhất, giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn do được tự mình thực hiện và thảo luận đưa ra đáp án.
Quy trình thực hiện:
Nêu tình huống có vấn đề cần giải quyết.
Giáo viên cho học sinh đưa ra các câu hỏi và yêu cầu học sinh cần phân tích đưa ra giả thuyết và các trường hợp có thể xảy ra.
Tiến hành làm thực nghiệm.
So sánh kết quả đạt được với dự đoán ban đầu.
Đưa ra kết luận cuối cùng.
Nâng cao kiến thức và phán đoán của học sinh thông qua quá trình làm thực nghiệm
Phương pháp kỹ thuật khăn phủ bàn hay khăn trải bàn
Kỹ thuật dạy học khăn phủ bàn là kỹ thuật kết hợp giữa hoạt động của nhóm và hoạt động của cá nhân với mục đích giúp học sinh tích cực hơn trong quá trình học tập, chủ động phát biểu và đưa ra ý kiến đóng góp cho tập thể. Dụng cụ chuẩn bị bao gồm giấy khổ lớn cho từng nhóm và bút viết.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên chia lớp thành các nhóm, chỉ định thư ký và giao giấy, bút cho từng nhóm.
Giáo viên phát chủ đề cho từng nhóm và mỗi cá nhân đều phải viết ý kiến của mình vào một góc giấy.
Thư ký tổng hợp lại các ý kiến trong nhóm và sẽ viết ý kiến hay nhất vào chính giữa tờ giấy.
Giáo viên tổng hợp và đánh giá lại kết quả.
Phương pháp Jigsaw – Kỹ thuật Các mảnh ghép
Kỹ thuật các mảnh ghép được hiểu đơn giản là sự kết hợp giữa các cá nhân hoặc nhóm trong các buổi học với nhau để tạo nên sự kết hợp đồng nhất, cùng nhau thực hiện một nhiệm vụ nào đó. Phương pháp này chính là hình thức thúc đẩy học sinh tích cực hơn trong quá trình tham gia, tăng sự tương tác khi hoạt động theo nhóm và hiệu quả mang lại cũng cao hơn.
Quy trình thực hiện:
Giáo viên chia học sinh thành các nhóm và phân công nhóm trưởng có nhiệm vụ chịu trách nhiệm và quản lý.
Giáo viên giao nhiệm vụ riêng cho mỗi nhóm.
Mỗi nhóm thảo luận rồi rút ra kết quả, yêu cầu mỗi học sinh tham gia đều có kết quả của nhóm mình.
Sau đó từng nhóm sẽ tách ra vào tạo thành nhóm mới theo sơ đồ sắp xếp.
Từng học sinh sẽ trình bày kết quả thảo luận của riêng mình.
Một số kỹ thuật cần có để thực hiện dạy học tích cực
Kỹ thuật chia sẻ nhóm đôi
Kỹ thuật này được ra đời vào năm 1981 do một giáo sư nổi tiếng nước ngoài phát triển, đây là hoạt động các thành viên sẽ hình thành theo từng nhóm đôi và tham gia thảo luận với nhau. Trong quá trình học tập này, học sinh sẽ phát triển được các năng lực của bản thân về khả năng tư duy khi giải quyết các vấn đề trong thực tế. Các em sẽ chủ động hơn trong viêc làm việc với nhau, chia sẻ các phương pháp học hiệu quả để giúp nhau cùng cố gắng trong học tập.
Ưu điểm: Sau khi tham gia học sinh sẽ biết lắng nghe hơn và vận dụng các ý kiến trong nhóm để bổ sung thêm kiến thức cho mình.
Nhược điểm:Học sinh dễ mất tập trung và nói chuyện không liên quan đến nội dung bài học.
Kỹ thuật chia sẻ nhóm đôi giúp cá nhân hoà đồng và phát huy năng lực trong nhóm
Kỹ thuật dạy học tích cực Kipling ( 5W1H)
Kỹ thuật dạy học tích cực Kipling được sử dụng như một bộ các câu hỏi khi bạn gặp một số vấn đề cần được giải quyết. Bạn sẽ có thể tìm ra câu trả lười hiệu quả cho bản thân khi áp dụng kỹ thuật với 5W1H là đại diện cho 5 câu hỏi what, where, when, who, how.
Ưu điểm: Không mất quá nhiều thời gian nhưng lại mang lợi ích cao, có thể áp dụng trong nhiều trường hợp khác nhau.
Nhược điểm:Có thể tạo cho học sinh cảm giác bị điều tra và nghi ngờ, khó phối hợp trong quá trình dạy và học.
Kỹ thuật dạy học KWL (KWLH)
Kỹ thuật dạy học KWL do Donna Ogle giới thiệu và phát triển rộng rãi vào năm 1986, đây là hình thức tổ chức dạy học theo kiểu mới với cách thức chủ yếu là đọc hiểu. Các em học sinh sau khi xác định được chủ đề sẽ bắt đầu suy nghĩ và định hình những gì mình đã biết và ghi các thông tin này vào cột K (what we know) của biểu đồ.
Sau đó, học sinh trình bày câu hỏi cho giáo viên về những điều mình thắc mắc liên quan đến nội dung chủ đề này tại cột W (What we Want to learn). Học sinh sẽ được tự trả lời cho tất cả câu hỏi ở cột W và trình bày vào cột L (What we Learn). Tại cột H (How can we learn more) là một mục bổ sung thêm vào biểu đồ, với mục đích xây dựng các định hướng cho học sinh.
Ưu điểm:Kích thích sự hứng thú của học sinh, tăng khả năng sáng tạo và phát huy tinh thần tự giác đặt câu hỏi.
Nhược điểm:Thời gian thực hiện lâu vì phải hoàn thành từng bước từ đầu đến cuối.
Kỹ thuật dạy học bằng sơ đồ tư duy (Mindmap)
Trong các phương pháp dạy học học tích cực thì sơ đồ tư duy luôn được sử dụng như một phương tiện để tổng hợp và khái quát lại toàn bộ nội dung bài giảng của giáo viên. Với cách sử dung sơ đồ, các em sẽ được thể hiện các nội dung, thông tin thông qua các đường nét in đậm, màu sắc phong phú để làm nổi bật lên nội dung trong bài học.
Ưu điểm:Đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với mọi môn học mà học sinh có thể vận dụng.
Nhược điểm:Sử dụng trên giấy sẽ có lưu trữ, thay đổi còn thực hành trên các ứng dụng thì lại tốn nhiều thời gian để thiết kế.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong quá trình học và ôn luyện kiến thức
Cách áp dụng phương pháp dạy học tích cực hiệu quả
Dạy học thông qua hoạt động của học sinh là chủ yếu
Trong các tiết học, học sinh chính là chủ thể cần được chúng ta quan tâm và hỗ trợ nhiều nhất, chính vì vậy giáo viên cần nhiều thời gian để nghiên cứu bài giảng sao cho nội dung phù hợp với toàn bộ học sinh, ai cũng có thể nắm chắc các kiến thức cần thiết. Giáo viên sẽ là người gợi mở để thúc đẩy tư duy của người học, khuyến khích tìm tòi và phát triển ra các vấn đề cần giải quyết.
Các hoạt động diễn ra trên lớp vô cùng quan trọng vì đó chính là những nền tảng kiến thức để học sinh có thể ôn luyện lại sau này, học sinh chú ý đến bài giảng của thầy cô thì sẽ nắm được 50% kiến thức quan trọng mà không cần phải ôn tập lại cũng tự nhớ và hiểu bản chất của vấn đề.
Chú trọng đến tinh thần tự giác, chủ động trong học tập
Nếu bạn đã chủ động tìm đến phương pháp dạy và học tích cực thì bạn sẽ tạm quên đi phương pháp học truyền thống bằng cách đọc và chép đơn điệu vì như vậy sẽ gây nên cảm giác nhàm chán cho cả người dạy và người học, chúng ta sẽ không nắm được toàn bộ các vấn đề mà chỉ ghi chép lại một cách thụ động nhất.
Với phương pháp dạy học tích cực giáo viên sẽ hướng học sinh của mình đến việc tự tư duy và sáng tạo để tìm ra cách giải quyết các vấn đề của bản thân một cách chủ động mà không bị phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài. Các kiến thức mới sẽ được đảm bảo chuẩn với kiến thức chung, sau đó học sinh mới tiếp nhận và tự tìm ra lời giải đáp cho các câu hỏi.
Ứng dụng phương pháp dạy theo nhóm, tập thể
Với phương pháp này giáo viên sẽ phải tích cực cho học sinh làm việc theo nhóm để các học sinh có cơ hội phối hợp với nhau nhiều hơn và chia sẻ cho nhau những phương pháp hoc hay nhất. Các bạn sẽ chủ động hơn trong việc học, tích cực đưa ra ý kiến cá nhân và tăng cường tính cạnh tranh công bằng trong nhóm để ai cũng phải cố gắng cho không bị thua kém các bạn ở trong nhóm.
Tăng cường hỗ trợ học tập theo nhóm để đạt được kết quả tốt
Tổng kết lại những kiến thức đã học
Cuối mỗi buổi học, giáo viên sẽ cùng học sinh của mình chốt và tổng kết lại buổi hôm đó để xem đã học được những kiến thức mới nào, những nội dung quan trọng cần phải chú ý tới. Việc tổng kết này như một lần nữa triển khai lại nội dung bài một cách ngắn gọn nhất để học sinh sẽ nhớ lâu hơn và không quên được những kiến thức quan trọng trong suốt bài giảng.
Điều kiện để ứng dụng phương pháp dạy học tích cực thành công
Đối với giáo viên
Thầy cô là người truyền đạt những kiến thức chính đến học sinh nên cần yêu cầu về sự học hỏi và tìm hiểu nhiều hơn để đưa ra phương pháp học tập đúng đắn, phù hợp nhất. Từ các bước chuẩn bị bài giảng, các kiến thức trọng tâm, câu hỏi đều phải được chuẩn bị thật kỹ càng và phù hợp. Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần có chuyên môn sâu rộng, có chứng chỉ sư phạm đúng ngành, đảm bảo việc thành thạo các kỹ năng mềm và sử dụng các thiết bị công nghệ thông tin hỗ trợ trong quá trình xây dựng bài giảng.
Đối với học sinh
Dưới sự dẫn dắt và giảng dạy của thầy cô, học sinh phải là người chủ động để thích nghi với những phương pháp dạy học mới, có điều gì thắc mắc hoặc chưa rõ hãy hỏi lại giáo viên của bạn để không bị lùi lại phía sau. Đồng thời học sinh cũng cần tự chủ động trong việc học, tìm tòi các tài liệu nội dung liên quan đến bài học để tự có ý thức trách nhiệm với việc học của mình chứ không phải phụ thuộc vào sự đôn đốc của thầy cô hay bố mẹ.
Giảm tải kiến thức của các môn trong sách giáo khoa
Đối với những môn học có quá nhiều thông tin cần ghi nhớ như nhóm bộ môn xã hội, nhà trường cũng cần có những quy định giúp giảm bớt các kiến thức trong sách giáo khoa để giảm bớt áp lực cho học sinh. Chính vì tâm lý chung này mà người học luôn cảm thấy sợ đối với những môn học này vì dễ gây cảm giác muốn bỏ cuộc vì phải nhồi nhét quá nhiều thông tin. Thay vào đó, giáo viên hãy sử dụng các phương pháp khác để truyền tải kiến thức ví dụ như: xem phim, thực hành,.. để giảm bớt mức độ nhàm chán đó.
Đổi mới các trang thiết bị dạy và học
Nhà trường nên đầu tư và đổi mới các trang thiết bị dạy học để phù hợp với các phương pháp mới hiện nay phục vụ cho quá trình học tập của học sinh. Quan trọng nhất đó chính là việc xây dựng các phòng học đa năng bên cạnh các phòng học bộ môn để tiện cho việc di chuyển. Các phòng học này cần được cung cấp đầy đủ về các trang thiết bị làm thực nghiệm hoặc các máy chiếu chuyên dụng đảm bảo về sự sử dụng và bố trí hợp lý phục vụ cho việc học.
Đổi mới các trang thiết bị dạy và học để tăng hiệu quả giảng dạy
Đánh giá kết quả của học sinh
Trong phương pháp dạy học tích cực thì giáo viên sẽ là người cuối cùng đánh giá và tổng kết lại toàn bộ quá trình học tập của học sinh một cách công khai theo các tiêu chuẩn đã được chuẩn bị trước đó. Có thể đánh giá thông qua hình thức làm bài tập trắc nghiệm, câu hỏi hoặc vấn đáp trực tiếp để nắm bắt được tình trạng của từng người. Bên cạnh kết quả thu được, giáo viên cũng sẽ đánh giá về suốt cả quá trình học về tính chủ động, tích cực tham gia xây dựng và phát biểu bài,…
Bài viết trên đây, Truonghoc247 đã chia sẻ về một số phương pháp dạy học tích cực được nhiều giáo viên và nhà trường áp dụng. Các bạn có thể tham khảo và lựa chọn cho mình hình thức dạy và học tốt nhất để đạt kết quả cao trong học tập nhé.
